Mehmuz Fiil İlletli Mi?
Arapçanın zengin fiil yapıları arasında, kök harflerinden birinin hemze (ء) olması nedeniyle “mehmuz fiil” olarak adlandırılan fiiller, dilbilimsel açıdan önemli bir yer tutar. Ancak bu fiillerin “illetli” olup olmadığı konusu, Arapça dilbiliminde sıkça tartışılan bir meseledir. Bu yazıda, mehmuz fiillerin illetli fiillerle olan ilişkisini tarihsel ve dilbilimsel açıdan inceleyeceğiz.
Mehmuz Fiil Nedir?
Mehmuz fiil, kök harflerinden birinin hemze (ء) olduğu fiildir. Hemzenin fiildeki konumuna göre üç türü vardır:
– Mehmuz-ul Fâ: Hemze, fiilin ilk harfindedir. Örnek: أَكَلَ (yedi), أَمَرَ (emretti).
– Mehmuz-ul Ayn: Hemze, fiilin ortasında yer alır. Örnek: سَأَلَ (sordu), سَئِمَ (bıktı).
– Mehmuz-ul Lâm: Hemze, fiilin son harfindedir. Örnek: قَرَأَ (okudu), رَأَسَ (başkanlık etti).
Bu fiillerin çekimleri, genellikle salim fiillerin çekim kurallarına benzerlik gösterir. Ancak bazı durumlarda, özellikle emir kiplerinde, hemzenin telaffuz zorluğu nedeniyle bazı harfler atılabilir. Örneğin, أَكَلَ fiilinin emir kipi “كُلْ” (ye) şeklinde kullanılır [1].
İlletli Fiil Nedir?
Arapçada fiiller, kök harflerinin özelliklerine göre “sahih” (sağlam) ve “mu’tel” (illetli) olarak iki ana gruba ayrılır. İlletli fiiller, kök harflerinden en az birinin illetli harflerden (ا, و, ي) biri olması nedeniyle bu grupta yer alır. İlletli fiillerin türleri şunlardır:
– Misâl Fiil: İlk harfi illetli harf olan fiiller. Örnek: وَجَدَ (buldu), يَسُرَ (hoşnut etti).
– Ecvef Fiil: Orta harfi illetli harf olan fiiller. Örnek: قَالَ (dedi), خَافَ (korktu).
– Nâkıs Fiil: Son harfi illetli harf olan fiiller. Örnek: رَضِيَ (razı oldu), دَعَا (dua etti).
– Lefîf Fiil: Hem ortasında hem de sonunda illetli harf bulunan fiiller. Örnek: قَوِيَ (güçlendi), وَفَى (tamamladı) [2].
Mehmuz Fiil İlletli Mi?
Mehmuz fiiller, kök harflerinden birinin hemze (ء) olması nedeniyle, ilk bakışta illetli fiillerle benzerlik gösterir. Ancak dilbilimsel açıdan bakıldığında, mehmuz fiillerin illetli fiillerle aynı grupta yer almadığı anlaşılır. Bunun nedeni, mehmuz fiillerin kök harflerinde illetli harflerden (ا, و, ي) birinin bulunmamasıdır. Yani, mehmuz fiillerin kök harfleri “sahih” harflerden oluşur.
Bu durum, mehmuz fiillerin “sahih fiiller” grubuna dahil edilmesini sağlar. Sahih fiiller, kök harflerinde illetli harf, hemze veya şedde bulunmayan fiillerdir. Mehmuz fiiller de bu tanıma uyar [3].
Sonuç
Arapçada mehmuz fiiller, kök harflerinden birinin hemze (ء) olması nedeniyle özel bir yere sahiptir. Ancak bu fiiller, kök harflerinde illetli harf bulunmadığı için “sahih fiiller” grubuna dahil edilir ve dolayısıyla illetli fiil olarak kabul edilmezler. Bu ayrım, Arapça dilbilimindeki fiil sınıflandırmalarının ne kadar detaylı ve sistematik olduğunu gösterir.
—
Sources:
[1]: https://fasiharapca.com/mehmuz-fiil/4106?utm_source=chatgpt.com “Mehmuz Fiil – Fasih Arapça”
[2]: https://www.arapcadeposu.com/arapca-dil-bilgisi-aksam-i-seba/?utm_source=chatgpt.com “Aksam-ı Seba – Arapça Deposu”
[3]: https://arapdili.emsile.com/konu-17852-vf3.html?utm_source=chatgpt.com “Aksam-ı Seb’a – emsile.com”