Şed Makamı Ne Demek? Öğrenmenin Dönüştürücü Gücü Üzerine Pedagojik Bir Yolculuk
Öğrenme, yalnızca bilgi edinme süreci değil, insanın kendini yeniden inşa etme serüvenidir. Bir eğitimci olarak her dersin, her melodinin, her keşfin insan ruhunda bir dönüşüm yarattığını gözlemlerim. Şed makamı kavramı da bu dönüşümün estetik bir ifadesidir. Müzikte bir makamın başka bir makama göç etmesi anlamına gelen bu kavram, öğrenmenin özündeki dönüşüm fikrini derin biçimde çağrıştırır. Çünkü öğrenmek de tıpkı bir makamdan diğerine geçmek gibidir: Bir bilgi düzeyinden başka bir anlayışa, bir farkındalık halinden daha derin bir bilgelik katmanına geçiştir.
Şed Makamı: Dönüşümün Ezgisel Yansıması
Şed makamı, Türk musikisinde, mevcut bir makamın başka bir makam üzerine göç etmesi, yani temeldeki ses düzenini koruyarak yeni bir karakter kazanması anlamına gelir. Bu durum, müzikte bir çeşit “yeniden doğuş”u temsil eder. Aynı dizge içinde kalınsa da ruh, ifade ve tını değişir.
Eğitimde de öğrenme süreci bu şed benzeri bir dönüşüm içerir. Öğrenci, bildiği şeylerin üzerine yeni anlamlar inşa eder, bilgiyi içselleştirir ve kendi özgün yorumunu üretir. Tıpkı müzikte bir makamın başka bir makama göç etmesi gibi, öğrenen kişi de bir kavrayıştan diğerine geçerken hem aynı kalır hem de değişir.
Öğrenme Teorileriyle Şed Makamı Arasındaki Bağ
Pedagojik açıdan bakıldığında, şed makamı kavramı özellikle dönüşümcü öğrenme teorisiyle yakından ilişkilendirilebilir. Jack Mezirow’un bu teorisine göre, birey, kendi inanç sistemini, varsayımlarını ve bakış açılarını sorgulayarak daha geniş bir anlam çerçevesine ulaşır.
Şed makamı da tam olarak bu dönüşümün müzikal karşılığıdır. Öğrenci, önce bildiği şeyleri sorgular, sonra onları yeniden düzenler, nihayetinde ise farklı bir farkındalık düzeyine ulaşır. Bu süreçte “eski bilgi” tamamen kaybolmaz; onun üzerine kurulan yeni anlam katmanları, öğrenmeyi derinleştirir.
Davranışçı yaklaşımlar öğrenmeyi bir tepki olarak görürken, yapılandırmacı anlayış, öğrenenin bilgiyi kendisi inşa ettiğini savunur. Şed makamı da bu ikinci anlayışla örtüşür: Makam göç eder, fakat kök ses –tıpkı öğrenenin öz benliği gibi– orada kalır. Değişim, temeli sarsmadan gerçekleşir.
Pedagojik Bir Metafor Olarak Şed Makamı
Eğitimde şed makamı bir metafor olarak düşünüldüğünde, öğretmenin rolü “yönlendiren” değil, “eşlik eden” olmaktır. Öğrencinin kendi makamını bulmasına, sonra o makamdan bir başkasına geçmesine rehberlik etmek gerekir.
Bu noktada pedagojik yöntemler arasında yansıtıcı öğrenme, proje temelli öğrenme ve deneyimsel öğrenme öne çıkar. Öğrenci, kendi deneyimini yorumladıkça, içsel melodisini duyar.
Tıpkı bir müzisyenin farklı makamları deneyerek kendi sesini bulması gibi, öğrenen birey de farklı bilgi alanları arasında dolaşarak kendi düşünsel kimliğini oluşturur. Bu süreçte öğretmen, bir orkestradaki maestro gibidir: Her bireyin sesini duyar, uyumu korur, ama melodinin dönüşümüne müdahale etmez.
Şed Makamının Bireysel ve Toplumsal Yansımaları
Şed makamı yalnızca bireysel öğrenmeyi değil, toplumsal öğrenmeyi de temsil eder. Bir toplum, kültürel birikimini koruyarak yeni değerlere açıldığında “şed” olur. Bu, geleneği terk etmek değil; onu daha geniş bir anlam dünyasına taşımaktır. Pedagojik olarak, bu da eleştirel düşünme ve kültürel süreklilik arasında bir denge kurmak demektir.
Öğrenme, bireyin olduğu kadar toplumun da melodisini değiştirir. Her yeni kuşak, önceki kuşakların makamından şed ederek kendi çağının müziğini besteler.
Düşünsel Sorular
- Öğrenme sürecinizde siz hangi “makamdan” hangi “makama” göç ettiniz?
- Bir bilgiyi yeniden öğrendiğinizde, onu ilk hâliyle mi yoksa dönüşmüş hâliyle mi hatırlarsınız?
- Toplum olarak biz hangi değerleri koruyup hangilerinden “şed” ediyoruz?
- Öğretmenler, öğrencilerin kendi makamlarını bulmaları için nasıl bir öğrenme ortamı oluşturabilir?
Sonuç: Öğrenme Bir Şed Sürecidir
Şed makamı, sadece bir müzik terimi değil, öğrenmenin doğasına dair derin bir öğretidir. Öğrenen insan, her yeni bilgiyle birlikte yeniden akortlanır. Duygular, düşünceler, anlamlar birbiriyle harmanlanır ve ortaya yeni bir tını çıkar.
Eğitim, bu dönüşümün en incelikli sanatıdır. Tıpkı bir makamın başka bir makama göçmesi gibi, birey de öğrenme sürecinde eski benliğinden yeni bir benlik inşa eder. Bu yüzden, öğrenmeyi bitmiş bir süreç değil, sürekli bir şed hali olarak görmek gerekir.
Ve belki de en önemli soru budur: “Hangi makamda öğrendik, ama hangi makamda yaşamayı seçiyoruz?”